CAT, TAT, Rorshach testi, çizim testleri ve sözcük çağrışım testi olarak bilinen projektif teknikler, kişiliğin dinamik ve bütüncül tarzda araştırılmasının ilk örneklerini oluşturmuşlardır.
Projektif kelimesi 'projeksiyon' kelimesinden türetilmiştir. Projeksiyon (yansıtma), kınanması gereken duyguların başkasına atfedilmek üzere bilinçten atılması anlamına gelen ruhsal bir eylemdir. Projektif teknikler, yansıtma olarak adlandırılan ruhsal işleyişe ait bu düzenek sayesinde kişiliğin dinamik anlamda araştırılmasına olanak sağlar.
Projektif teknikler diğer yöntemlerden, yetenek testlerinden kişiye sunulan malzemenin belirsizliğiyle ve yanıtlarda bireye tanınan serbestlikle ayrılırlar. Test malzemelerinin muğlak yapısı, kişilerin olmayı reddettiği şeyi veya kendisinde zayıf olarak gördüğü noktalarını, kendi içsel yaşantılarını ve fantezilerini sunulan malzemeye yansıtmasını kolaylaştırıcı bir işlev görür.
Projektif testler psikiyatrik sınıflamalara uygun olarak bilgi vermekten ziyade yapısal yaklaşımı benimserler. Hiçbir hastanın birbirine benzemeyeceği düşünülerek herkesi aynı sınıflama altında görmek yerine tek bir vakada olan zenginliği incelemek esastır.
Projektif testlerde kullanılan materyaller resimler, mürekkep lekeleri ve tamamlanmamış cümlelerden oluşmaktadır.
RORCHACH TESTİ
- Test 10 adet mürekkep lekelerinden oluşmuş kartları içermektedir. Bu 10 kart, Hermann Rorschach’nın yüzlerce kart içerisinden son olarak tayin ettiği 10 karttır.
- Her kart kendi içerisinde şekil, renk, hareket ve gölge içermektedir.
- Kartın duyumsal(renk) özelliklerine baktığımızda bazılarının gri ve siyah (1,4,5,6) bazılarının sadece gri (7), bazılarının siyah-beyaz-kırmızı (2,3) ve bazılarının pastel renkler (8,9, 10) içerdiği görülmektedir.
- Genellikle bir Rorschach protokolünden elde edilen bilgilerin sentezi psikanalitik model çerçevesinde yapılır.
- Rorschach testi tek başına teşhis için yeterli olmamakla birlikte, Rorschach testindeki teşhisin anlamı kişilik yapılarının değerlendirilmesidir.
TAT
- TAT’deki resimler yeterince açık şekilde çizilmiş sahneleri gösterir. Resimler kişilerin tamamı tarafından hemen algılanabilir. Bu bakımdan Rorschach testinden farklıdır.
- 30 tane resim kartlarından ve 1 tane boş karttan oluşur. Testlerin kartları erkek ve kadınlara bazen ortak, bazen de her iki cinsiyete farklı olarak verilmektedir.
- Kartların siyah, beyaz, silik biçimlerde olması bireyin içsel dünyasının karta yansımasına imkan verir. Testin amacı, testi alan bireyin kişiliğinin çatışmalarını, baskın dürtülerini, saplantılarını, duygularını, düşüncelerini ve ilgi alanlarını derinlemesine araştırmaktır.
- 9 yaş ve üstündeki çocuklara, ergenlere ve yetişkinlere uygulanabilir.
- TAT uygulamasında testi alan kişiye, bir dizi resim gösterilir ve kişiden her bir resim hakkında bu resimlerin kendisinde o anda uyandırdığı şeylerle bir hikaye anlatması istenir. Bu noktada kişi tarafından uydurulan hikayelerde, kişinin kendini özdeşleştirdiği ve kendisini yansıttığı bir kahraman, diğer yandan bu kahramanla ilişki içinde olan, kişinin baskısını hissettiği gerçek toplumsal ve ailesel çevresinin etkilerini temsil eden kişiler bulunabilir.
- TAT testi ile ilgili yapılan yorumlamada, oluşturulan hikayelere yönelik içerik analizinin yanı sıra sözdizimsel bağlantıların nasıl kurulduğuna da dikkat edilir.
- Davranış bozukluklarının, psikosomatik hastalıkların, nevroz ve psikozun anlaşılmasında yararlıdır.
- 3-10 yaş gurubundaki çocuklara uygulanabilir.
- Çeşitli hayvanların gösterildiği 10 karttan oluşur.
- Yer değiştirme savunma düzeneği sayesinde çocuklar için yansıtmanın daha kolay hale getirilmesi amacıyla insan yerine hayvan figürleri tercih edilmiştir.
- Çocuklara her bir kart sırası ile gösterilerek bu kartlara uygun birer hikaye oluşturması istenir.
Bu test aracılığıyla ;
- Çocuğun gerçeklikle ilişkisi, bilişsel potansiyelini kullanma kapasitesi,
- İmgesel ve gerçek arasındaki ara bölgede oynayabilme kapasitesi ve zihinselleştirme süreçleri,
- Çatışmaların düzlemi ve bunları özümleme kapasitesi,
- Savunma örgütlenmesinin temel hatları,
- Bireyleşme, ayrımlaşma ve özdeşim süreçleri,
- Ebeveyn imgeleri ile olan ilişkileri (somut olarak ayırt edilip edilmedikleri, açık cinsel ayrışmaların bulunup bulunmadığı, ilişkilerin dinamikleri) değerlendirilir.
Lousia Duss Psikanalitik Hikayeler Testi
- 4-12 yaş arasındaki çocuklara uygulanan ve onların ruhsal dinamiklerini ölçmek amacıyla kullanılan bir diğer projektif testtir.
- Louisa Duss tarafından geliştirilen bu test, yarım bırakılmış ve çocuk tarafından tamamlanması istenen 10 hikayeden oluşur.
- Bu hikayeler çocukların anlayıp, ilgi duyacakları biçimde tasarlanmış olup her bir öykü veya öyküdeki kahramanlar belli bir komplekse odaklanmıştır. Testi uygularken, bazı komplekslerin karşılığı olan sorular sorulması ve alınan yanıtların anlamlarının psikanalitik çerçeveye uygun biçimde yorumlanması gerekir. Bu sebeple uygulayıcı kişilerin psikanalitik soru sorma tekniklerini iyi bilmeleri gerekir.
- Lousia Duss, çevresel (aile ve okul) öğelerin çocuk üzerindeki etkisini azaltmak için öykülerden üçünün konusunu hayvanlardan seçmiştir. Test uygulanırken çocuğun kahraman ile özdeşimini kolaylaştırmak için öyküleri görece daha düşük seviyede suçluluk duygusu uyandıranlar başta olacak şekilde sıralamıştır.
- Bu öyküler şu şekildedir: Kuş öyküsü, evlilik yıldönümü öyküsü, kuzu öyküsü, cenaze öyküsü, korku öyküsü, fil öyküsü, yapılmış eşya öyküsü, anne baba ile gezinti öyküsü, haber öyküsü, fena rüya öyküsü
ÇİZİM TESTLERİ
Bir İnsan Çiz Testi
- Çocuğa bir kağıt, siyah bir kurşun kalem, silgi verilir. Ondan bir insan çizmesi istenir. Uygulayıcı resmin tamamlanma süresini, çocuğun spontan yorumlarını, değişik bölümleri çizdiği sırayı not alır. İlk çizim tamamlandığında çocuktan ikinci bir kağıda diğer cinsiyetten bir insan çizmesi istenir. Sözel olan ikinci bölüm, her bir çizimden sonra uygulanan ve kişiyi çizdiği insanın hikayesini oluşturmaya davet eden bir soru formundan oluşur.
- Biçimsel analiz: Resmin boyu, sayfadaki konumu, çizgilerin kararlılığı, gerçekçilik, simetri, oranlar, gölgeler, çizgiler, eklenenler ya da silinler üzerinden yapılır.
- İçerik analizi: Çizilen karakterin tutumu, arka plan ve zemin, bedenin farklı bölümlerinin çeşitliliği ve doğruluğu, giyim, aksesuarlar, yüz ifadesi ve beden duruşu üzerinden yapılır.
Çocuklar için soru formu
Bir karakterin hikayesinin oluşturulması istenir. Daha sonra şu sorular sorulur:
Aşağıdaki soruları yanıtlayınız:
- Ne yapıyor?
- Kaç yaşında?
- Evli mi?
- Çocukları var mı? Var ise erkek mi kız mı?
- Ne iş yapıyor?
- Hangi sınıfta?
- En büyük arzusu nedir?
- Akıllı mı?
- Sağlıklı mı?
- Görünüşü güzel mi?
- Vücudunun en iyi yapılmış yeri neresi?
- Vücudunun en kötü yapılmış yeri neresi?
- Mutlu mu?
- Ne gibi sorunları var?
- Ne zaman öfkelenir?
- Nelere düşkündür?
- En kötü üç alışkanlığı nedir?
- En iyi yönleri nelerdir?
- Çok arkadaşı var mı? Ondan büyükler mi yoksa küçükler mi?
- Onun hakkında neler söyleniyor?
- Ailesini gerçekten seviyor mu? Babasını? Annesini?
- Okulunu gerçekten seviyor mu?
- Erkeklerle sık dışarı çıkar mı? Kızlarla?
- Ne zaman gerçekten eğlendiğini söyler?
- Evlenmek istiyor mu?
- Hangi yaşta?
- Ne tür bir kızla evlenmek istiyor?
- En çok istediği üş şey ne?
- Kime benziyor?
- Ona benzemek ister miydin?
- Bu kişi hakkında söylemek istediğin ne varsa bana söyle.
Bir Ağaç Çiz Testi
- 1949’da Koch tarafından geliştirilmiştir. Bu testte çocuğa boş kağıtlar, renkli kalemler ve silgi verilerek elinden geldiği kadarıyla bir meyve ağacı çizmesi istenir. Daha sonra başka bir kağıda ilkinden farklı bir ağaç çizmesi istenir.
- Koch’a göre ağaç resminin yorumu, Max Pulver’in yazıyla haç işareti arasında koşutluk kuran ve her biri simgesel bir anlam taşıyan dört bölge ayırt eden grafiksel şemasına dayanır. Yukarısı entelektüel ve tinsel bölgeyi, gelişmeyi ve çevre ile ilişkiyi temsil eder. Merkez benliği simgeler. Aşağısı bilinçdışını, erotik- cinsel bölgeyi, iç güdüleri ve toplumsal simgeleri temsil eder. Sol taraf kişinin kendisiyle, geçmişle ilişkilerini, içe dönüklüğü temsil eder. Sağ taraf ötekiyle, gelecekle ilişkilerini, dışadönüklüğü ve aynı zamanda otoriteyi simgeler.
Kinetik Ailesi Çiz testi:
- Burns ve Kaufman (1970, 1972) geliştirdiği bu testte çocuklardan ailedeki her bir üyenin bir şey yaparken çizmesi istenir. Çocuklara beyaz bir kağıt, kurşun kalem ve silgi verilir. Zaman sınırlaması yoktur. Resim bittikten sonra çocuklara bir takım sorular yöneltilir. Bunlar şu şekildedir: ‘Bu kişi neler yapıyor?’ ‘Bu kişi ile ilgili iyi ve kötü olan nedir?’ ‘Bu kişi ne düşünüyor?’ ‘Bu kişi sana neyi hatırlatıyor?’ ‘Bu resimde hava nasıl?’ ‘Bu resim sana neyi hatırlatıyor?’ ‘Bu aileye bu resimden sonra ne olacak? ‘Resimden önce ne olmuştur?’
- Bu test zihinsel gelişim, öğrenme sürecinde yaşanan sorunlar, kişilik özellikleri ve içsel çatışmalar hakkında bilgi verir.
- Resim değerlendirilirken; çizilen kişilerin karakteristik özellikleri, neler yaptıkları, figürler arası engeller, figürlerin pozisyonları, çizim stili ve semboller dikkate alınır.
Hayvan Ailesi Çiz Testi
- Çocuktan her bir aile üyesini hayvan olarak çizmesi istenir. Çocuğa çizdiği hayvanın nasıl bir hayvan olduğu, ne gibi özellikleri olduğu, neler yaptığı, o hayvana karşı nasıl hissettiği sorulabilir.
- Fine (2000) çocukların bilinçli ve bilinçdışı duygularını insan figürleri yerine hayvan figürleri ile daha rahat biçimde ele aldıklarını söylemiştir. Bu sayede çocuğun her bir aile üyesi ile kurduğu ilişkilerin dinamikleri hakkında bilgi sahibi olunur.
Beier Cümle Tamamlama Testi
- Projektif testlerden biri olan cümle tamamlama testi, birey veya gruplara uygulandığı gibi klinik çalışmalarda da kullanılabilir. Bu testin amacı kişilerin iç dünyalarını ortaya çıkarmaktır. Aynı zamanda okul, iş yeri gibi ortamlarda yaşanan sıkıntılar tespit edilebilir. Bu testte kişiye bir cümlenin iki, üç kelimesi verilir ve cümleyi tamamlaması istenir. Bazen cümleler ‘Ben …....’ ‘O ……..’ şeklinde çok daha az yapılanmış olabilir.
- Verilerin cevapların iyi-kötü ya da doğru- yanlış gibi yanları yoktur. Dolayısıyla cevap veren açısından bu durum, kişiye özgürlük alanı tanır.
- Testin iki formu vardır. A formu 8-16 yaş arası kişilere uygulanırken, B formu 13 ve üzerindeki bireylere uygulanır. A gurubunda 56, B grubunda 67 eksik cümle vardır.
- Test uygulanırken çocuklara birer örnek vermek gerekebilir.